इंदिराजी

indira gandhi
WD
भारताच इतिहासात एकमेव महिला पंतप्रधान इंदिराजी झाल्या, त्यांनी जसा पुरुषार्थ गाजविला तसा जगातिक क्षितिजावर कुणाही अन्य पंतप्रधांनानी आजवर केलेला नाही. इतिहासाला ही वस्तुस्थिती मान्य करावीच लागेल की, इंदिराजी यच्यासारखी पोलादी महिला पंतप्रधान झाली नाही. इंदिराजी भारताचे भाग्य घडवित होत्या. त्याचवेळी पाकिस्तानच्या राज्यकर्त्यांनी बांगला देशावर अनन्वित अत्याचार चालविला होता. अशाप्रसंगी इंदिराजींनी जे लोकविलक्षण राजकारण कौशल्य दाखविले, ते भारताच्या चाणक्यालाही मागे सारणारे होते. मुक्तीवाहिनीच्या नावाखाली भारताचे महापराक्रमी सैन्य फिल्डमार्शल माणेकशा यांच्या नेतृत्वाखाली बांगला देशात घुसविले. शत्रू सैनला जेरीला आणले. बांगला देशात एक लाख पाकिस्तानी सैन्याच्या मुसक्या आवळण्यात आल्या.
जगाच्या राजकारणातील ही एक अभूतपूर्व घटना होती. त्यावेळी अमेरिकेने आपले सातवे आरमार पाठवले होते आणि भारताला गंभीर इशारा दिला. पण इंदिराजींनी अशी चाल केली होती की, सातव्या आरमाराला आल्या पावली मागे फिरावे लागले. अमेरिकेची अशी नामुष्की आजवर झाली नाही. अशा रणरागिणीची हत्या त्यांच्याच सुरक्षारक्षक बियांतसिंग, सतवंतसिंग यांनी अकस्मात गोळ्या घालून दगाबाजीने केली. बियांतसिंग हा 1980 पासून इंदिराजींच्या सेवेत होता. नव्याने भरती झालेला कॉन्स्टेबल सतवंतसिंग हा तिथे तैनात होता. इंदिराजी बंगल्याच्या छोटय़ा गेटपाशी पोहोचल्या, त्यामागे वळून नेहमीप्रमाणे स्मितहास्य करीत बोलत होत्या. त्यावर क्षणाचा विलंब न लावता बियांतसिंगने आपले रिव्हॉलव्हर काढून इंदिराजींवर रोखले. ‘हे काय करता?’ इंदिराजींनी प्रश्न केला. त्याचवेळी बियांतसिंगने पिस्तुलाचा चाप ओढला आणि त्यांनी झाडलेली गोळी इंदिराजींच्या पोटात घुसली. सर्वत्र हल्लकल्लोळ झाला. लोकांनी इंदिराजींच्या देहाभोवती गर्दी केली. सतवंतसिंग व बियांतसिंग यांनी आपआपल्या बंदुका खाली टाकल्या. बियांतसिंग म्हणाला, ‘मला जे करणं भाग होतं ते मी केलं. आता तुम्हाला जे करणं भाग आहे, ते तुम्ही करा.’ यावर नारायणसिंग याने झेप घेऊन बियांतसिंग याला पकडले व जमिनीवर लोळवले. जवळच्याच गार्डरूममध्ये तैनात असलेल्या इंडो-तिबेटच्या कंमांडो पथकांनी सतवंतसिंग याच्यावर झडप घालून पकडले.
ज्या अंगरक्षकांना इंदिराजींच्या जिवाचे संरक्षण करण्यासाठी नेमले होते, त्याच अंगरक्षकांनी त्यांचा असा विश्वासघात केल्यानंतर पाच तासांनी म्हणजे दुपारी 2 वाजून 33 मिनिटांनी इंदिराजींचे निधन झाले. या निर्घृण हत्येने देश थरारुन गेला. हत्येचा आगडोंब उसळला. हिंसाचारामुळे देश धुमसत राहिला. व्यवस्था कोलमडून पडली. 2 नोव्हेंबरच्या सांयकाळी राजीव गांधींनी टीव्हीवर राष्ट्राला उद्देशून भाषण केले व हिंसाचार थांबवण्याचे जनतेला आवाहन केले, पण हा हिंसाचार अनेक वर्षे देशात थैमान घालत होता. कालांतराने भारताचे जनरल अरूणकुमार वैद्य ही सेवानिवृत्त झाले. दबा धरून बसलेल्या शीख उग्रवाद्यांनी त्यांचा ही एकेदिवशी बळी घेतला. देशाला फार मोठी किंमत चुकवावी लागली. मृत्यूच्या आदल्याच दिवशी ओरिसांच्या जाहीर सभेत इंदिराजी म्हणाल की, ‘जेव्हा प्राण जाईल, तेव्हा माझ्या रक्ताच्या थेंबाथेंबातून या देशात चैतन्य निर्माण होईल!’
इंदिराजींना श्रद्धांजली वाहणार्‍या लोकसभेत झालेल्या भाषणात खासदार मधू दंडवते यांचा वैचारिक दर्जा तर होताच, पण त्याचबरोबर हेलावून टाकणारा भावनेचा स्पर्श होता. ‘इंदिराजींच्या निधनामुळे काँग्रेस पक्षाच्या अध्यक्षा गेल्या, राजीव गांधींना पंतप्रधानपदच काय जगातील सर्व सत्ता मिळाली, तरी त्यांची माता मात्र पुन्हा मिळणार नाही.’ असे मधु दंडवते यांनी सांगताच सभागृह हेलावून गेले. सारे वातावरण नि:स्तब्ध झाले. ‘चेतना को चिता नहीं जला सकती, जो कोटी कोटी दिलो में आजभी जीवित है.